Het oudste brood

Een van de belangrijkste opgravingen in Turkije is Çatalhöyük, dat je mag typeren als een heel groot dorp uit het Neolithicum, ergens tussen 7500 en 6400 v.Chr. Misschien mag je het, met zo’n 700 bewoners, wel een stadje noemen. De mensen woonden in vrij grote huizen, die nog geen deuren hadden, en waarin je met een ladder afdaalde.

Het aardigste is dat de diverse bewoningslagen tonen dat de mensen beter werden in de landbouw. In de jongste strata is waarneembaar dat de bewoners hun vaardigheden aan het aanscherpen waren. Soms op manieren waarvan hedendaagse boeren denken “dat klopt”, en soms op manieren waarvan je weet “dat zal niet veel hebben geholpen”, zoals wanneer ze in de graanbakken beeldjes legden van beschermgodinnen. Die zullen de muizen niet hebben weggehouden. Een kat zou dat beter hebben gedaan. Maar die talismans zijn natuurlijk ook leuk.

Een andere verbetering was dat men zich eerst aanleerde dat je graan kon pletten en vermengen met melk. Warme pap maakten de bewoners al, en ze brachten die op smaak met kruiden en zaden, maar ergens rond 6600 v.Chr. zijn ze het mengsel gaan bakken. Dat weten archeologen sinds een half jaar: toen maakten ze bekend dat de mensen van Çatalhöyük iets bakten van tarwe en/of gerst, waar ze blijkbaar erwtenzaad doorheen deden als smaakmaker. Aanwijzingen voor het gebruik van gist zijn er niet, maar ook ongedesemd brood is brood. En de opgravers van Çatalhöyük waren maar wat trots dat ze het oudste brood ter wereld in handen hadden – ouder dan het oudste gerstebrood uit Egypte.

Dat Çatalhöyükse brood leek nog niet op het onze. Het had meer van een pannenkoek, vervaardigd door het deeg te leggen op een hete steen (zie de foto hierboven). Zo ontstond iets dat leek op het brood dat in het Arabisch markouk wordt genoemd. Er zijn ook andere namen. In Libanon heb ik het weleens horen aanduiden als pain phénicien, want Libanezen zijn helemaal niet nationalistisch.

Later ontstonden echte broodovens en begon men ook gist toe te voegen. (Ik heb geen zin om uit te zoeken wanneer dit precies is gebeurd.) De hoge broodvormen die we kennen uit Pompeii, tonen dat er gist moet zijn gebruikt. Bij het gisten komt alcohol vrij, dat echter door de hitte verdampt, en dat is maar goed ook, want anders zou je tipsy worden van overmatige broodconsumptie. De islamitische geleerde Abu Roham heeft verklaard dat als brood halal is, ook kaasfondue halal moet zijn.

Enfin. Als dit blogje online gaat is het ochtend en zit u te ontbijten met een boterhammetje. Geniet ervan. Brood is een van de voedzaamste levensmiddelen die we hebben. En als u zelf aan de gang wil, is er het Historisch Bakboek Brood van Eet!Verleden.

#AbuRoham #alcohol #Çatalhöyük #bakker #brood #EetVerleden #gist #landbouw #Neolithicum #talisman

Çatalhöyük

Ik ben er twee keer in de buurt geweest, maar steeds op weg naar iets anders: Çatalhöyük, een van de beroemdste archeologische opgravingen ter wereld. Het is een tell: een plek waar mensen lange tijd hebben gewoond, steeds op de resten van een eerdere nederzetting. Het klassieke voorbeeld is Troje, waar archeologen vele tientallen bewoningslagen boven elkaar hebben gevonden. Steeds als zo’n nederzetting was verwoest, keerden mensen terug om er nieuwe woningen te bouwen. Aangezien niemand voor z’n plezier op ’n ruïne of tussen de geblakerde resten van een oude boerderij gaat wonen, moet er een reden zijn, en inderdaad liggen de meeste tells op vruchtbare gronden, bij een handelsweg of allebei. En als die heuvel maar hoog genoeg was, was ze om een extra reden interessant: zo’n plek was veilig.

Çatalhöyük

De tell van Çatalhöyük, bewoond tussen pakweg 7100 en 5700 v.Chr., was uiteindelijk tweeëntwintig meter hoog. In zijn boek Dageraad, waarover ik het al had, schrijft Johan Hendriks: zeventien meter, en wellicht is dat waar, ik weet het niet, ik ben er immers niet geweest. Feit is: er zijn achttien bewoningslagen, en in de oudste fase bestond de nederzetting uit zo’n tweehonderd woonhuizen. Men had 9000 jaar geleden de deur nog niet uitgevonden, dus je moest vanaf het dak met een ladder in je woonst afdalen. Hierboven ziet u zo’n huis: een haard, wat lage banken langs de beschilderde muren, soms een opslagkamertje, en een decoratie van dierenschedels en -klauwen.

Men verbouwde gerst en tarwe, en men maakte, zoals ik al eens beschreef, een vroege vorm van brood. Ook kenden de bewoners van Çatalhöyük de teelt van erwten, amandelen en pistache, alsmede diverse soorten fruit. De van everzwijnentanden vervaardigde vishaakjes documenteren zowel jacht als visserij. Het schaap was al gedomesticeerd, schelpen bewijzen handelscontacten met de kust en – heel interessant – er zijn zegels van klei: het was in Çatalhöyük blijkbaar noodzakelijk het bezit van individuen of groepen af te bakenen. De deur kenden ze nog niet, maar het eigendom was uitgevonden.

Religie?

In een volgende fase, die zo rond 6400 v.Chr. begint en samenvalt met het begin van het tijdvak dat klimatologen Greenlandiaan noemen, vinden we beeldjes, zoals het beroemde sculptuurtje van een vrouw op een troon. Omdat ze wordt geflankeerd door wilde dieren, is een verband gelegd met de latere Anatolische moedergodinnen, zoals Kybele, die eveneens zo wordt afgebeeld. Van Neolithicum naar IJzertijd is echter nogal een sprong, dus ik voor mij zou zo’n millennia overspannende continuïteit niet zomaar aannemen. Misschien is zo’n beeldje inderdaad religieus te duiden, maar Hendriks wijst er terecht op dat er geen aanwijzingen zijn voor een cultus met priesters.

Toch: in ruwweg dezelfde tijd vinden we ook in Ain Ghazal (niet ver van Amman in Jordanië) aanwijzingen voor ideeën die wij als religieus zouden bestempelen. Men maakte gipsen beelden, waarover ik al eens eerder schreef, die mogelijk overleden voorouders voorstelden.

Was die vrouw op die troon, waren die gipsen beelden uitingen van religie? Dat is een kwestie van definitie. Het probleem is feitelijk dat er geen antiek equivalent is voor wat wij religie noemen; er was geen scherpe grens tussen natuurlijk en bovennatuurlijk, om de doodeenvoudige reden dat men geen natuurwetten kende, en dus niet kon aangeven wat de natuurlijke gang van zaken was en wat bovennatuurlijk was. Er was feitelijk geen aspect van het leven dat niet religieus was, en dat betekent dat we voorzichtig moeten zijn als we bijvoorbeeld een muurschildering of beeldje interpreteren als religieus. Daarmee introduceren we onze notie dat zoiets anders was dan het alledaagse, terwijl het dat nou net niet was.

Çatalhöyük en Ain Ghazal raakten overigens tegelijkertijd in verval, zo rond 6000, met daarna nog een diminuendo. Archeologen houden het er in beide gevallen op dat de bodem uitgeput was.

Tot slot

Nog twee afrondende opmerkingen. Çatalhöyük is werelderfgoed, maar ook al is deze prehistorische site inderdaad heel belangrijk, de term is inmiddels wel heel erg gedevalueerd. Met plaatsen als de Notre-Dame in Parijs en de moskee van Córdoba behoudt elke bezoeker een levenslange, vertrouwelijke band; iedereen die de Notre-Dame ooit bezocht, was geschokt door de brand. Zulke monumenten mogen met recht wereldwijd erfgoed heten. Later op de werelderfgoedlijst geplaatste zaken roepen echter minder sterke sentimenten op, en in die zin is wat ooit een goed idee was, zijn doel overschoten.

Tweede opmerking: ik ken Johan Hendriks helemaal niet, dus ik schrijf over zijn boek omdat ik het de moeite waard vind, en niet (zoals iemand insinueerde) omdat ik een vriend een zetje in de rug wil geven. Maar hij is vanmiddag tussen 12:45 en 13:00 uur even te beluisteren op Radio 1 in een programma dat De Nieuws BV heet.

#AinGhazal #akkerbouw #Çatalhöyük #brood #handel #jacht #Kybele #moedergodin #Neolithicum #tell #Turkije #visserij #werelderfgoed

Goede ochtend, broodbakkers.

Ik gebruik Il Molino droge gist van AH maar telkens goochelen met die kleine zakjes begint te irriteren.

Welk merk droge gist voor brood bevelen jullie aan en waar kan ik het online kopen?

#brood #bakken #BroodBakken #gist #dtv

Krijg ineens zo'n trek in lunch! 😇

#Fundafun #Funda #Brood #komtvandebakker #verkopenkomtvoordebakker #lunch #Ede #Goedemorgen

https://www.funda.nl/detail/koop/ede/huis-trumandreef-89/43197191/

#vegetarisme #eten #brood #beleg

Ik eet graag brood voor ontbijt en lunch.
Daar wil ik wel iets op wat een stevige smaak heeft.
Zoetbeleg doe ik niet aan. En de meeste vegetarische belegsoorten zijn smakeloos of textuurloos of erg prijzig.
Kaas is niet heel veel 'beter' dan vlees.
Sandwichspread is lekker, maar teveel wordt saai.
Iemand nog een lekker idee? Wat niet schrikbarend duur is?
Anders blijf ik er gewoon vleeswaren, kaas en sandwichspread op doen.
#dtv

𝗟𝗼𝗹𝗮 𝗕𝗿𝗼𝗼𝗱 𝘇𝘄𝗮𝗻𝗴𝗲𝗿 𝘃𝗮𝗻 𝘁𝘄𝗲𝗲𝗱𝗲 𝗸𝗶𝗻𝗱

Lola Brood is in verwachting van haar tweede kind. De 39-jarige dochter van zanger en kunstenaar Herman Brood krijgt dit keer een jongetje.

https://www.rtl.nl/boulevard/artikel/5512857/lola-brood-zwanger-van-tweede-kind

#Lola #Brood #zwanger

Full Marvel Universe Series 4 #AlienRaces page!

#TradingCardADay #MU4 #TomMorgan #Kree #Skrulls #Shiar #Asgardians #Brood