Jona LenderingHet graf van Filippos II
De grafheuvel van VerginaDaar stond ik ineens met mijn waanwijsheid. Ik meende dat ik de puzzel rond het graf van de Macedonische koning Filippos II (de vader van Alexander de Grote) wel kende. Ik blogde er al eens over. Maar ik vergiste me. Terwijl er eigenlijk best wel iets nieuws over te vertellen valt.
Eerst even dit. In de Noord-Griekse stad Vergina, het antieke Aigai of Aigeai, is een grote grafheuvel met daarin drie graven en een heiligdom. Die heuvel is in 1977 onderzocht en op dat moment waarschuwde archeoloog Manolis Andronikos tegen al te snelle identificaties van Graf II als het graf van Filippos II. Enkele jaren later was die aarzeling verdwenen. Daar waren twee redenen voor. Om te beginnen was Graf III gevonden, dat met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid toebehoort aan Alexander IV, het enfant du miracle van Roxane en Alexander de Grote. Dat maakte het plausibel dat de twee andere graven in de heuvel ook aan leden van de dynastie toebehoorden. De andere reden was dat Joegoslavië uiteen was gespat en een van de voormalige deelrepublieken aanspraken deed op de Macedonische erfenis. De Grieken, woedend, deden alles om te tonen dat Macedonië Grieks was.
Filippos of Arridaios?
Maar was Graf II werkelijk de laatste rustplaats van Filippos II (r.360-336)? Of was het, zoals al snel werd opgemerkt, feitelijk het graf van Alexanders broer Arridaios (r.323-316)? Dateert het graf uit 336 v.Chr. of uit 316 v.Chr.?
Er zijn hier drie soorten argumenten. Het fysisch antropologisch onderzoek spreekt het meest tot de verbeelding: corresponderen de botten die zijn gevonden, met de wonden die Filippos heeft? Daar is een heleboel over te zeggen, maar feitelijk weten we dat niet. Wat de ene analist beschouwt als onmiskenbare aanwijzing voor een oogbeschadiging, is volgens een ander een gevolg van de crematietechniek. En de leeftijd van de overleden man, tussen de vijfendertig en vijfenvijftig, staat eigenlijk alles toe.
Dan is er de vorm van het graf: een tongewelf. Tongewelven kwamen in de Griekse wereld pas in het laatste kwart van de vierde eeuw v.Chr. in zwang, wellicht nadat Alexanders mannen ze in het oosten hadden gezien. Dat zou erop duiden dat Arridaios in Graf II ligt begraven. Andronikos meende dat het tongewelf een autonome Macedonische ontwikkeling is. Hij wees op een ander graf in Vergina, het Graf van Eurydike, dat aan de hand van een zogeheten Panathenaïsche Amfoor te dateren viel. Het probleem is hier dat dit soort amforen echt pronkstukken waren, die mensen enkele decennia bewaarden. Dat maakt het mogelijk dat het Graf van Eurydike toch wat jonger is.
Nog een argument: Graf II wekt de indruk snel te zijn afgewerkt. Waar je muurschilderingen verwacht, zijn ze niet. Het stucwerk is slordig. De voorhal lijkt snel er tegenaan gebouwd. Kortom: een haastklus. Misschien een aanwijzing voor een onverwacht vroeg gekomen uitvaart, zoals na de moord op Filippos. Probleem: we weten de begrafenisomstandigheden van Arridaios niet.
Dierenjacht (koninklijk graf, Vergina)Een ander bekend argument is dat er aan de voorzijde van Graf II een jacht op een leeuw is afgebeeld, en dat is een oeroud oosters motief. Dat duidt op een datering ná Alexanders veldtocht en dus op Arridaios. Het probleem is nu dat op dezelfde schilderingen ook op andere dieren wordt gejaagd, wat weer géén oosters thema is. En je kunt best bedenken dat een schilder een hinde, een everzwijn, een leeuw en een beer wilde combineren.
Grafgiften
En dan zijn er de grafgiften. Er is ontzettend veel gemaakt van de scheenbeschermers die zijn gevonden in de voorkamer van Graf II, die erop duiden dat iemand niet even lange benen had. En jawel, Filippos had een beenwond en liep mank. Probleem één: Arridaios kan ook mank hebben gelopen. Probleem twee: in de hoofdkamer van Graf II lagen nog drie paar scheenbeschermers, en die waren even lang. In de voorkamer lag een vrouw begraven. Ik zie, zeker nu we wat anders zijn gaan denken over gender-rollen, geen reden om niet minimaal te overwegen dat deze scheenbeschermers door een prinses gedragen zijn.
Kunnen we het aardewerk dateren? Ja. En dat lijkt aan de jonge kant te zijn. 336 of 316 is natuurlijk niet heel veel uit elkaar, en de datering van het aardewerk sluit Filippos niet helemaal uit, maar het past veel beter bij Arridaios. Ook opvallend is dat de zilveren voorwerpen een gewicht hebben dat beter past bij een eind vierde eeuw in omloop gekomen gewichtenstelsel.
Maar nu!
Kortom, het is misschien vervelend voor de Grieken, maar het heeft er toch de schijn van dat in Graf II Arridaios ligt begraven, de broer van Alexander de Grote. In Graf III ligt vrijwel zeker de twaalfjarige zoon van Roxane en Alexander de Grote, Alexander IV. Wat betekent dat Filippos ligt begraven in Graf I. Daar is ook een heiligdom gevonden en we weten dat Filippos goddelijke eerbewijzen heeft gevonden.
De zaak leek gesloten. Graf II was Arridaios.
En ik dacht dat ik het allemaal begreep toen ik las dat er fysisch antropologisch onderzoek was gedaan naar Graf I. Ik verdiepte me er eigenlijk niet in, en dat was dom, want inmiddels staat vast dat daar iemand begraven lag die tussen de vijfentwintig en vijfendertig jaar oud is geworden. Het kan onmogelijk Filippos II zijn. En het botmateriaal lijkt eigenlijk ook een halve eeuw te oud.
De zaak ligt dus weer open. En ik attendeer erop dat er in de omgeving nog niet onderzochte grafheuvels zijn. Ik zou er niet van opkijken als het eigenlijke graf van Filippos II, van Arridaios en van Alexander IV nog steeds gevonden moet worden. Alexander de Grote zelf heeft natuurlijk begraven gelegen in Memfis en Alexandrië, en ik behoor tot degenen die in overweging willen nemen dat de mummie uiteindelijk in de San Marco in Venetië is terechtgekomen. Maar dat is een heel ander verhaal.
#Aigai #AlexanderDeGrote #AlexanderIV #FilipposII #FilipposIIIArridaios #ManolisAndronikos
