Faits divers (43): alles dubbel

Thracische Pegasos (Archeologisch museum, Razgrad)

Alweer een aflevering in de onregelmatig verschijnende reeks faits divers, met deze keer: twee keer museumnieuws, twee keer leuk onderzoek, twee leuke websites, twee reizen en twee boeken.

Tweemaal museumnieuws

Het jaar is nog niet ten einde, maar ik denk niet dat we nog beter museumnieuws gaan krijgen dan dit: op zaterdag 13 december heropent Museum Dorestad (in Wijk bij Duurstede) zijn deuren. Ik ben al eens een kijkje wezen nemen. Uiteraard kan een klein museum in een niet al te rijke gemeente zich niet meten met het Louvre of het Vaticaan, maar dat laat onverlet dat het verleden van Dorestad voor Nederland belangrijk is. Hier vinden we immers de eerste echte sporen van een traditie die we onze eigen geschiedenis kunnen noemen.

Ik kan, ja moet, hierbij slagen om de arm maken: wie definieert het eigene? En ja, er zijn natuurlijk eerdere vondsten. Maar je kunt het ook anders bekijken: een eenentwintigste-eeuwse Nederlander die naar Dorestad zou kunnen reizen, zou hier de taal, religie en literatuur sneller herkennen dan in pakweg Romeins Utrecht. In die zin is dit “ons” verleden. Gaat dat zien.

Ander museumnieuws: de reizende Egypte-tentoonstelling van het Rijksmuseum van Oudheden is terug in Leiden. Ik ben er nog niet geweest – ik kan niet zo veel voor u werken als ik zou willen omdat ik eerst geld moet verdienen – maar het zal vast piekfijn in orde zijn.

Twee keer leuk onderzoek

Er is één oudheidkunde maar in meerdere disciplines. Interdisciplinariteit (begrip van elkaars methoden) is voor hedendaagse onderzoekers nogal eens wat te hoog gegrepen, terwijl multidisciplinariteit (elkaars conclusies lezen) doorgaans slechts een vinkje is bij een subsidieaanvraag. Toch is de ambitie tot samenwerking nog springlevend en dat levert leuke resultaten op, beide met betrekking tot de Bronstijd.

Het eerste betreft Tarhuntassa, een belangrijke Hittitische stad die ergens in het zuiden van het huidige Turkije moet hebben gelegen. Toen het Hittitische Rijk rond 1200 v.Chr. desintegreerde, werd Tarhuntassa de hoofdstad van een van de opvolgerrijken. De archeoblabla rept natuurlijk van “mysterious” en “long lost”, maar desondanks is dit interessant.

Tot nu toe was de speurtocht vooral gebaseerd op teksten, maar nu komt daar het laboratoriumonderzoek bij van de klei waarvan de vanuit Tarhuntassa verstuurde (kleitablet)brieven zijn verstuurd. Uiteindelijk zullen ook wel LIDAR-beelden worden gebruikt. Het persbericht is een oninteressante litanie van oninteressante wetenschappernamen en oninteressante bedankjes, maar het onderzoek is dus wel interessant. De moeite van het in de gaten houden waard.

Het tweede leuke onderzoek is dat naar de fall out van de Thera, een vulkaan in de Egeïsche Zee die ergens op de grens van Midden- en Late Bronstijd ontplofte en een oeroude stad bedekte. Het uitgebraakte puin is op diverse plaatsen gevonden en er is wel geclaimd dat deze explosie sporen naliet in jaarringen en ijslaagjes. Dat is overigens ook weer tegengesproken: die sporen zouden behoren bij een andere vulkaanuitbarsting. Ik heb weleens over de problematiek geschreven.

Is de match tussen Thera en de jaarringen/ijslaagjes al omstreden, het wordt helemaal complex als we kijken naar de relatie met Egypte, waar puimsteen is gevonden dat aan deze uitbarsting wordt toegeschreven. Dat lijkt nu ouder te zijn dan werd gedacht. Ik kan niet beoordelen of de kwestie nu voorgoed uit de wereld is geholpen, maar het is fijn te zien dat diverse soorten onderzoek samenkomen.

Twee websites

Ik schrijf hier meestal over de oude wereld, maar dat maakt me niet blind voor andere onderwerpen. Ik vestig uw aandacht graag op de site over de Nederlandse geschiedenis die de Amerikaanse webmaster Bill Thayer onderhoudt. Als die naam een belletje doet rinkelen, dan klopt dat, want hij is ook de man die LacusCurtius maakte. In zijn website over Nederlandse geschiedenis is van alles te vinden, zoals teksten over de Nederlandse kolonie rond het huidige New York en – sinds kort – Clinton Weslagers Dutch Explorers, Traders and Settlers in the Delaware Valley 1609‑1664.

Ook vraag ik uw aandacht voor Vers Twee. Dat is de website van Theo Hakkert, die tot nog niet zo lang geleden columnist was in Tubantia. Vers Twee was eerst zijn persoonlijke blog, inmiddels bouwt hij de site uit tot het brede culturele online-platform dat we al zo lang nodig hebben. Een van de auteurs die er al publiceerde, is classicus Piet Gerbrandy, die vertelde over de recente uitgave van de brieven van Cicero.

(U hoeft niet verder te lezen.
De rest van deze Faits Divers is reclame.)

(Reclame) Twee reizen

Omdat ik, zoals gezegd, niet zoveel kan werken als ik zou willen, maar eerst geld moet verdienen, organiseer ik in het voorjaar twee reizen. De ene is naar Bulgarije en Roemenië en concentreert zich op de Thraciërs, Romeinen en het middeleeuwse verleden. Als u belangstelling hebt, kunt u uw naam hier opgeven en dan krijgt u informatie toegestuurd. De andere reis voert langs Keltische (en nog wat andere) locaties in Duitsland, Zwitserland en Frankrijk. Als u uw naam daar achterlaat, krijgt u informatie.

(Reclame) Twee boeken over Libanon

Ik schreef twee boeken over Libanon: het ene maakte ik met Hein van Dolen en ging over Filon van Byblos, en u bestelt het daar; het andere is een algemene geschiedenis en u bestelt het daar. Maar wat ik vooral leuk vind, is dat Hein en ik op donderdag 20 november een presentatie over die boeken verzorgen in Boekhandel Van Rossum aan de Beethovenstraat 30-32 in Amsterdam (tramlijn 5, halte Gerrit v/d Veenstraat). Het wordt een leuke bijeenkomst en aanmelden is aangeraden.

#BillThayer #Bulgarije #Dorestad #FaitsDivers #Hittieten #interdisciplinariteit #multidisciplinariteit #Tarhuntassa #Thera #VersTwee #website

Het vroegste Cilicië

De kust van het Rauwe Cilicië

De noodzaak van spellingsregels is verzonnen door mensen die dachten dat u en ik niets beters te doen hebben. Desondanks hanteer ik toch wel een paar principes. Regel één: gij zult niet invisibiliseren. We proberen immers een beetje inclusief te zijn. Ik probeer dus, al is het maar bij benadering, een naam weer te geven in een spelling die de taal van de betrokkene benadert. Homeros was een Griek en heette geen Homerus. Niet dat het altijd lukt een naam zelfs maar bij benadering correct weer te geven. Het wordt wat gek Julius Civilis aan te duiden als *Kivilaz. En een Latijnse naam geef ik aan in het Latijn. Appianus zal zijn naam zelf wel hebben geschreven als Appianos, maar ik houd het desondanks maar op Appianus.

Regel twee: sommige namen zijn te ingeburgerd. Zolang we niet al te veel invisibiliseren, moeten we die maar handhaven. Jezus, Plato, Hannibal, en Alexander Grote dus maar. De namen van de Romeinse provincies moeten ook maar zo blijven. Ik weet het: je zou Epeiros moeten schrijven, maar laten we het toch maar houden op Epirus. En ook liever Cilicië dan Kilikia. Waarmee ik eindelijk ter zake ben.

Topografie

Cilicië is de antieke naam van het zuiden van het huidige Turkije. Zeg maar het deel tegenover Cyprus. Het bestond uit twee delen: het ontoegankelijke en bergachtige westelijke en noordelijke deel, ook bekend als “het rauwe Cilicië”, en de zuidoostelijke vlakte, waar diverse rivieren zorgden (en zorgen) voor een rijke graanoogst.

Het Taurusgebergte vormt de grens met Cappadocië, dat destijds een veel groter gebied besloeg dan de wonderlijke rotslandschappen die tegenwoordig zo heten. De verbinding tussen Cappadocië en Cilicië is een bergpas, de Cilicische Poort. Naar het oosten toe ligt Syrië, bereikbaar over de bergpas die bekendstond als Syrische Poort. Er was destijds geen kustweg naar het westen en als u bovenstaande foto bekijkt, begrijpt u waarom die pas in de twintigste eeuw is aangelegd.

Hittieten en Neo-Hittieten

De twee delen van Cilicië horen al sinds mensenheugenis bij elkaar. Al in de tweede helft van het tweede millennium v.Chr. vormde de regio, die toen Kizzuwatna heette, één onderdeel van het Hittitische Rijk. De bronnen uit die tijd vermelden de twee belangrijkste steden op de vlakte: Tarca, dat later Tarsos zou heten, en Adanija ofwel Adana. Men sprak in Kizzuwatna Luwisch, een Anatolische taal, en de voornaamste bestuurder was een prins uit de koninklijke familie, die in de bronnen simpelweg “priester” heet.

Neo-Hittitische sfinx uit Karatepe

Het Hittitische Rijk overleefde de Zeevolkentijd niet. Lange tijd was de periode na pakweg 1200 v.Chr. een “dark age”, maar duisternis trekt onderzoek aan en oudheidkundigen, vooral afkomstig uit Duitsland, hebben in de tweede helft van de twintigste eeuw de duisternis deels laten optrekken. De twee gebieden maakten deel uit van een Hittitische opvolgersstaat die bekendstaat als Tarhuntassa, waarvan de hoofdstad ergens in het westen in Pamfylië lag. We noemen Tarhuntassa, net als het meer oostelijk gelegen Karchemiš, een Neo-Hittitische staat omdat het feitelijk een voortzetting was van de aloude Hittitische bestuursstructuur, zij het dat de centrale overheid er niet langer was.

Assyrië

De Assyrische bronnen maken onderscheid tussen het vruchtbare oostelijke gebied Qu’e (met als belangrijkste steden Karatepe en Adana) en het berggebied Hilakku. Van dit laatste woord is ons Cilicië afgeleid.

De vlakte van Qu’e was het eerste deel dat in Assyrische handen viel. Koning Tiglat-pileser III (r.744-727 v.Chr.) benoemde een gouverneur, die resideerde in Adana. Qu’e was echter geen vanzelfsprekend onderdeel van het Assyrische Rijk: na de dood van koning Sargon II in 705 keerde de oude dynastie terug, het huis van Muksa. Over de stichter daarvan zal ik bij gelegenheid nog eens bloggen, want dat is de Mopsos die volgens Griekse bronnen na de Trojaanse Oorlog een stad in Cilicië had gesticht.

De Assyrische koning Esarhaddon (r.680-669) heroverde Qu’e, maar Hilakku bleef onafhankelijk. De Assyriërs waren niet voldoende geïnteresseerd in het arme berggebied. Tijdens de regering van Aššurbanipal (r.668-631 v.Chr.) werd Hilakku echter bedreigd door de Kimmeriërs, een nomadenstam die het koninkrijk Urartu al onder de voet had gelopen. Daarom plaatste Hilakku zich onder Assyrische bescherming.

[Wordt vervolgd]

#Adana #AnatolischeTalen #Aššurbanipal #Cilicië #CilicischePoort #DarkAges #Esarhaddon #Hilakku #Hittieten #KaratepeAslantaş #Karchemiš #Kimmeriërs #Kizzuwatna #LuwischeTalen #Mopsos #NeoHittieten #Pamfylië #QuE #SargonII #SyrischePoort #Tarhuntassa #Tarsos #Taurus #TiglatPileserIII #Zeevolken

De IJzertijd

Een koning uit de IJzertijd: Warpalas van Tuwanuva (Archeologische Musea van Istanbul)

Het handboek van De Blois en Van der Spek waarover ik elke week blog, Een kennismaking met de oude wereld, gaat na de behandeling van de IJzertijd in de Levant (de Aramese en Neo-Hittitische stadstaatjes, de Fenicische havens, Israël en Juda) over naar het oosterse wereldrijk. Met die parapluterm, waarover zo meteen meer, bedoel ik de opeenvolging Assyrië, Babylonië, Achaimenidisch Perzië, Seleukiden, Parthen, Sassanidisch Perzië, het Kalifaat van Damascus en het Kalifaat van Bagdad. Na algemene hoofdstukken over religie en economie van het Nabije Oosten, verleggen de auteurs hun aandacht naar het westen, naar Griekenland en daarna Rome.

Anatolië en Centraal-Eurazië

Dit is een wat conventionele indeling en dat is op zich niet erg. Zoals gezegd: een handboek moet iets zijn om over te discussiëren. Toch wil ik er – en hier begint dus de discussie – op wijzen dat dit weinig recht doet aan het onderzoek van de afgelopen halve eeuw. Dat betreft in de eerste plaats de IJzertijdrijken van Anatolië. Dus staten als Tarhuntassa, Tuwanuva, Malida en Tabal, de beide Ciliciës, Urartu, Frygië en Lydië. De Blois en Van der Spek behandelen dit nu allemaal nogal stiefmoederlijk. (Een boek dat de recente inzichten samenvat is Christian Mareks Geschichte Kleinasiens in der Antike [2010], verschenen in dezelfde reeks als Pohls boek over de Avaren en Meiers boek over de Grote Volksverhuizingen.)

Ik denk in de tweede plaats aan de steppenomaden. Zeg maar de Kimmeriërs en de Skythen. Ook die komen er bekaaid vanaf. (Voor wie meer wil lezen: zie het lastige maar solide boek van Cunliffe.) In de huidige opbouw van Een kennismaking met de oude wereld ligt de nadruk wel erg op de gebieden waar men kon schrijven; de nomaden van Centraal Eurazië zijn met deze prioritering van de filologie boven de archeologie automatisch marginaal.

Je kunt à la Beckwith een ander perspectief kiezen, waarin je centrum en periferie verwisselt. Dus dat je focust op degenen die oost en west verbonden en dat je de schrijvende volken beschouwt als de sedentaire periferie. Ik vind dit een verhelderende omkering. Niet dat dit de nieuwe en enige en absolute waarheid is. Intuïtief leg ook ik de nadruk op de schrijvende volken. Maar dit alternatieve perspectief had in een handboek best in een kader gekund.

Continuïteit

Bon. Er zijn dus andere thema’s om te behandelen en alternatieve perspectieven. Een handboek moet ergens de zaken vereenvoudigen en De Blois en Van der Spek maken daarbij dus een traditionele, filologische keuze. Een andere vereenvoudiging betreft het oosterse wereldrijk. Zoals gezegd: het begint met de Assyriërs, daarna kwamen de Babyloniërs en de Perzen, daarna Alexander de Grote. De Blois en Van der Spek merken op

… dat de rijken die na Alexander ontstonden, qua structuur veel leken op de voorgaande rijken en dat de culturen van Voor-Azië en Egypte onder Grieks-Macedonische overheersing voortleefden.

Continuïteit dus. De visie dat er één rijk is met steeds een andere, etnisch gedefinieerde elite, is al te vinden in de Bijbel: “Door onrecht, geweld en hebzucht wordt de heerschappij van volk naar volk doorgegeven,” zoals Jezus Sirach het formuleert.

Dat levert een heel ander beeld van Mesopotamië op dan we hebben van China. Daar verdelen we de geschiedenis over de diverse dynastieën (Zhou, Han, Tang…), waardoor we het idee houden dat er één rijk is. Of Egypte, waar de dynastieën nummers hebben. Zo geef je meer erkenning aan de culturele continuïteit dan als je het ene volk na het andere opvoert.

Ook hier kun je een andere keuze maken. Er is geen foute of goede keuze. De enige foute keuze is die waardoor geen discussie ontstaat.

[Een overzicht van deze reeks is hier.]

#DeBloisEnVanDerSpek #handboek #IJzertijd #KalifaatVanBagdad #KalifaatVanDamascus #KoninkrijkIsraël #koninkrijkJuda #oosterseWereldrijk #Tarhuntassa

On Monday, 5 June, Prof. Çiğdem Maner, Istanbul, will present the Konya Ereğli Survey Project (KEYAR) at the Institute for Prehistoric and Protohistoric Archaeology of #UniKiel. Her talk "Surveying Across the Frontiers of #Hatti and #Tarhuntassa" is part of the Archaeological Colloquium. Interested people are cordially invited to attend on site or online. For more information go to https://www.ufg.uni-kiel.de/de/aktuelles/events/vortraege/archaeologisches-kolloquium-surveying-across-the-frontiers-of-hatti-and-tarhuntassa-the-konya-eregli-survey-project-k-eyar
#Archaeology #Archäologie #Hittites #Tarhuntassa #Anatolia @archaeodons