De Siciliaanse Vespers (3): Oorlog

Peter III van Aragón

[Dit is het laatste van drie blogjes over de Siciliaanse Vespers. Het eerste was hier.]

De Siciliaanse Vespers, gevolgd door de troonsbestijging van Peter III van Aragón, vormden het begin van een oorlog die twintig jaar zou duren. Karel van Anjou probeerde op het opstandige eiland de orde te herstellen, maar zijn mannen werden verdreven door Aragonese troepen, die vervolgens vanuit Messina konden oversteken naar Calabrië, van waaruit ze naar Napels konden marcheren.

Omdat Karel tijdens de Siciliaanse Vespers veel van zijn schepen had verloren, kon hij weinig doen om de invasie te voorkomen, en daarom deed hij een voorstel dat zijn wanhoop verraadt: hij stelde een duel voor met Peter. Het zou in Bordeaux moeten worden gehouden, maar vond nooit plaats en stelde zelfs de gevechten in zuidelijk Italië niet uit, want Peters vloot brandschatte de kusten van Calabrië, veroverde Malta en versloeg in de Golf van Napels de rest van Karels vloot. Karels zoon, de toekomstige Karel II, behoorde tot de krijgsgevangenen.

Karel van Anjou was de broer van wijlen koning Lodewijk IX van Frankrijk. Diens zoons, koning Filips III de Stoute, was loyaal aan zijn oom. Op verzoek van de paus viel hij Aragón binnen, bereikte Girona (net ten zuiden van de Pyreneeën) en liet zijn zoon Karel van Valois daar kronen tot koning van Aragón. Voordat de Franse koning echter verder kon oprukken, vernam hij dat de Aragonese vloot de Franse schepen had verslagen die zijn eigen expeditieleger ondersteunden. Filips had geen keuze: hij moest terugkeren, achtervolgd door Peter van Aragón, die het Franse leger nog eens versloeg in de Pyreneeën.

Op dat moment, het jaar 1285, had de oorlog kunnen eindigen. In januari stierf koning Karel I van Anjou, die Sicilië had verloren maar nog steeds de macht had in Napels. Enkele maanden later bezweek koning Filips III in Perpignan aan dysenterie. Koning Peter III van Aragón stierf weer vijf weken later. Nu alle protagonisten van het toneel waren verdwenen, zou een vredesverdrag getekend hebben kunnen zijn dat had geleken op de uiteindelijke overeenkomst, de Vrede van Caltabellotta van 1302: Karel II van Napels behield zuidelijk Italië en de Aragonezen verwierven Sicilië. Maar omdat de zonen van Peter het oneens waren, zou de oorlog nog zeventien jaar duren voordat deze overeenkomst feitelijk was getekend.

Winnaars en verliezers

Zo kwam een einde aan een conflict dat én een politieke dimensie had (de macht in Italië) én een ideologisch conflict was (de aard van feodale soevereiniteit). De duidelijke overwinnaar was Aragón, dat Sicilië had verworven, een van de rijkste gebieden in de mediterrane wereld. Het zou daar spoedig Sardinië aan toevoegen, terwijl Zuid-Italië in de vijftiende eeuw volgde. De duidelijke verliezer was de Hohenstaufen-dynastie, die zich nooit heeft hersteld. Het Heilige Roomse Rijk had ook geleden: vanaf de dood van Koenraad IV in 1254 tot het aantreden van Rudolf I van Habsburg in 1273 was er een keizerloos interregnum.

Een andere verliezer was de paus. Aan het begin van de dertiende eeuw was Innocentius III de onbetwiste morele autoriteit geweest in West-Europa. Het conflict met de Hohenstaufen en het gebruik van het Eerste Concilie van Lyon voor niet-religieuze, louter politieke redenen had de Kerk echter ongeloofwaardig gemaakt. Het was een blamage waarvan ze zich nooit meer zou herstellen.

Tot slot moeten we de heerser noemen die het meest van het conflict profiteerde: de Mammelukse kalief Qalawun. Omdat de kruisvaardersvloten die in 1282 klaarstonden, nooit vertrokken naar het Heilige Land, maar elkaar bevochten, en omdat de landen van West-Europa nooit meer versterkingen naar de Landen van Overzee konden sturen, waren de Mammelukken in staat de laatste kruisvaardersversterkingen in te nemen. Akko viel in 1291. Het belangrijkste slachtoffer van de oorlog in Europa was de Europese aanwezigheid in het Heilige Land.

#Aragón #dysenterie #EersteConcilieVanLyon #FilipsIIIDeStoute #Hohenstaufen #InnocentiusIII #Interregnum #Italië #KarelIIVanNapels #KarelVanValois #KoenraadIV #LodewijkIXDeHeilige #Mammelukken #Napels #PeterIIIVanAragón #Qalawun #RudolfIVanHabsburg #SiciliaanseVespers #Sicilië

De Siciliaanse Vespers (2): Karel van Anjou

Karel van Anjou (Capitolijnse Musea, Rome)

[Dit is het tweede van drie blogjes over de Siciliaanse Vespers. Het eerste was hier.]

In het conflict dat Frederik II had met de Noord-Italiaanse stadstaten en de paus, vocht de keizer-koning met succes, zodat de paus geen andere optie meer had dan een concilie af te kondigen om de man af te zetten. In 1245 kwamen de kerkelijke leiders bijeen in Lyon, waar ze de keizer, die toch de meest succesvolle kruisvaarder was in zijn tijd, verklaarden tot ketter. Het was een schandaal: nooit eerder was een kerkelijk concilie gebruikt voor zulke evident niet-kerkelijke doelen.

Karel van Anjou

Desondanks beschouwden de aartsbisschoppen van Mainz en Keulen keizer Frederik als afgezet. Ze kozen graaf Willem II van Holland als nieuwe rooms koning. Hoewel die er in slaagde zich in Aken tot koning te laten kronen (1248), en hoewel Frederik in Italië enkele tegenslagen te verduren had, kon de keizer rekenen op voldoende steun in zowel Duitsland als Italië. Toen hij overleed in december 1250, liet Frederik de beide gebieden na aan zijn zoon Koenraad IV, die de strijd voortzette, maar in 1254 bezweek aan malaria.

De volgende koning van Sicilië was Koenraads broer Manfred van Sicilië, die optrad als regent voor Koenraads twee jaar oude zoon, meestal Konradijn genoemd. Manfred liet zijn rechten gelden in veel Italiaanse steden en leek de oorlog te gaan winnen toen de paus, die officieel zijn leenheer was, hem afzette en de kroon verkocht aan de Franse graaf Karel van Anjou. Hij had zich onderscheiden tijdens de Kruistochten en kon rekenen op de steun van zijn broer, koning Lodewijk de Heilige. Feitelijk had de paus een oorlog uitgelokt tussen enerzijds Frankrijk, hemzelf en de Italiaanse staten en anderzijds het Duitse Rijk en Sicilië. Nadat Karel in Rome was gekroond, rukte hij op tegen Manfred en versloeg hem bij Benevento. Manfred sneuvelde.

Karel koos Napels als hoofdstad en het was in die stad dat hij in 1268 de onthoofding van Konradijn gelastte. De executie schokte velen: de jongen was pas zestien.

De Siciliaanse Vespers

De gebeurtenis vormde het begin van wat veel Italianen beschouwden als een schrikbewind. Sommige mensen begonnen te geloven dat Frederik II nog in leven was en steunden een bedrieger die, opererend vanaf de Etna, de troon wilde veroveren. Hij werd gepakt en geëxecuteerd. (Het idee dat Frederik niet echt dood was, overleefde als de legende van de oude “koning in de berg” die op een dag zou terugkeren om zijn land te redden.) Andere mensen dachten wat minder utopisch en meenden dat koning Peter III van Aragón, die getrouwd was met Frederiks kleindochter Constance II van Sicilië, de redder zou kunnen zijn van Sicilië. Waar alle dynastieke speculaties op neerkwamen was dat de bevolking van Karels koninkrijk hem niet als vorst accepteerde.

Op maandag 30 maart 1282, Tweede Paasdag, deed een voor de betrokkenen erg vervelend maar op zichzelf niet wereldschokkend incident in Palermo het kruitvat doen ontbranden. Na het avondgebed (de “vespers”) viel een Fransman een Palermitaanse vrouw lastig die de kerk van Santo Spirito verliet. Haar echtgenoot doodde de man, Franse soldaten kwamen tussenbeide en binnen enkele uren was de stad in rep en roer. Moranu li Franchiski (“dood aan de Fransen”), schreeuwden de Palermitanen en in de komende dagen doodden ze er niet minder dan 3000. Elders in Sicilië kwamen nog eens 3500 Fransen om het leven. Ook de vloot die Karel voorbereidde voor een kruistocht, werd vernietigd. Deze geweldsgolf staat bekend als de Siciliaanse Vespers.

De Santo Spirito, Palermo

Revolutie

De Sicilianen nodigden Peter van Aragón uit om zich aan te sluiten bij de strijd. Ook hij was bezig met de opbouw van een vloot voor een kruistocht, en daarmee verliet hij Barcelona. Na een omweg over Tunis, waardoor hij kon zeggen dat hij zijn verantwoordelijkheid als kruisvaarder serieus had genomen, ging Peter aan land in Trapani, het meest westelijke puntje van Sicilië.

Daarvandaan rukte hij op naar Palermo, waar hij vrijwel onmiddellijk als koning werd erkend en op zijn beurt de privileges garandeerde van de Siciliaanse steden. De snelheid van deze operatie suggereert dat ze van tevoren was georganiseerd.

[wordt vervolgd; dit was overigens het 6700ste stukje op deze blog]

#Aragón #ConstanceIIVanSicilië #EersteConcilieVanLyon #Etna #Frankrijk #FrederikII #Italië #KarelVanAnjou #KoenraadIV #Konradijn #LodewijkIXDeHeilige #malaria #ManfredVanSicilië #Napels #PeterIIIVanAragón #SiciliaanseVespers #Sicilië #Trapani #WillemIIVanHolland