Alexander de Grote in Troje

In het voorjaar van 334 v.Chr. stak Alexander de Grote de Hellespont over van Europa naar Azië: zijn oorlog tegen het Perzische Rijk was begonnen. Of beter: zijn rol in het conflict was begonnen, want de strijd was al eerder losgebarsten en er was al een Macedonische strijdmacht in Azië aanwezig. Gecommandeerd door de oude generaal Parmenion had die aanzienlijke successen geboekt, maar de Perzische legers hadden hem teruggedreven. Met 10.000 man was zijn leger slechts een voorhoede geweest van een hoofdmacht die, door de moord op koning Filippos en de troonsbestijging van Alexander, vertraagd aankwam. Evengoed had Parmenion een bruggenhoofd geschapen, zodat Alexanders leger makkelijk kon oversteken.

Zijn leger telde 48.000 man. Daar kwam naar schatting nog zo’n 16.000 man ondersteunend personeel bij, zodat in totaal 64.000 mensen deelnamen aan de Aziatische campagne. Ter vergelijking: het leger waarmee Julius Caesar in 58 v.Chr. begon aan de verovering van Gallië telde ongeveer 34.000 legionairs. Veel van Alexanders manschappen zouden niet terugkeren: ze sneuvelden of bleven achter in een van de garnizoenssteden die Alexander in het oosten zou stichten.

Alexander dankte zijn snelle troonsbestijging ten dele aan Parmenion, die Alexanders persoonlijke vijand Attalos uit de weg had geruimd. De jonge vorst moest hem terugbetalen en zo zien we Parmenions oudste zoon Filotas als commandant van de gardecavalerie, terwijl diens jongere broer Nikanor diende als aanvoerder van een elite-onderdeel van de infanterie. Een derde zoon, Hektor, had een onbekende functie in de directe omgeving van Alexander, wellicht als liaisonofficier. Een zekere Asandros, misschien Parmenions broer, kreeg een bestuursfunctie in Azië. Tot slot was de bataljoncommandant Koinos een schoonzoon van Parmenion. Voor u nu denkt dat dit allemaal nepotisme was: het gaat stuk voor stuk om competente mensen, die ook zonder patronage vroeg of laat carrière zouden hebben gemaakt. Parmenion was Alexanders beste vriend.

Terwijl Parmenion de troepen naar Azië overzette, maakte Alexander met zijn naaste vrienden een korte omweg:

Alexander voer met zestig oorlogsbodems naar het gebied van Troje. Daar wierp hij als eerste van de Macedoniërs vanaf het schip zijn speer en plantte die in de grond. Toen sprong hij zelf van het schip af. Zo gaf hij aan dat hij Azië uit handen van de goden in ontvangst nam als “met de speer veroverd land”.noot Diodoros van Sicilië, Wereldgeschiedenis 17.17.1.

Deze passage suggereert dat volgens het Macedonische oorlogsrecht de inbezitneming van een stuk land gold als een geschenk van de goden aan de veroveraar, en dat diens succes de rechtvaardiging was van de agressie. Een dergelijk onverhuld imperialisme – welbeschouwd het recht van de sterkste – is zeker niet zonder parallellen en het is heel goed mogelijk dat Alexander inderdaad een claim als deze heeft gedaan. Een probleem is echter dat de homerische uitdrukking “met de speer veroverd” vóór de tijd van Alexander nooit werd gebruikt in deze betekenis. De theatrale handeling blijft zo wat mysterieus.

Er is nog een tweede homerische parallel. Volgens de dichter had een orakel vlak voor de Trojaanse Oorlog voorspeld dat de eerste Europeaan die voet zette op Aziatische bodem, daar ook als eerste zou sneuvelen. Door op dezelfde plaats aan land te gaan, bewees Alexander dat hij bereid was de gevaren van de oorlog te delen met zijn mannen.

Op de Trojaanse vlakte dwaalden, zo wist iedereen, de geesten van de helden uit de legendarische oorlog. Voor Alexander, die beweerde af te stammen van Achilleus, was een bezoek aan Troje niet zomaar een toeristisch uitje. Hij bracht eerst offers bij het graf van zijn voorvader.

Vervolgens beklom hij de heuvel van Troje en bracht een offer aan de Trojaanse Athena. Zijn volledige wapenrusting hing hij als wijgeschenk op in de tempel en in ruil daarvoor nam hij uit het heiligdom enige wapens mee die daar nog bewaard waren gebleven uit de tijd van de Trojaanse Oorlog. Er wordt verteld dat men die altijd voor hem uit droeg als hij ten strijde trok.noot Arrianus, Anabasis 1.11.7.

Het is niet uitgesloten dat het meegenomen schild inderdaad uit lang vervlogen tijden stamde. Jaren later, toen Alexander campagne voerde in de Punjab, redde hij zijn leven door te schuilen onder het Trojaanse schild, en dat kan eigenlijk alleen als het ging om wat Homeros nu eens een “torenhoog”, dan weer een “manshoog” schild noemt.

Hoe dat laatste ook zij, de oorlog van Alexander de Grote tegen het Perzische Rijk was begonnen.

[Alles over Alexander de Grote staat hier bij elkaar.]

#AlexanderDeGrote #Filotas #Hellespont #Koinos #Parmenion #Troje

Parmenion versus Memnon

Nu ik werkende weg ben beland in een soort van geschiedenis van Alexander de Grote – een overzichtspagina is inmiddels hier – is het geen slecht idee eens te vertellen hoe de oorlog tussen Macedonië en het Achaimenidische Rijk eigenlijk begon. Over de aanleiding heb ik het al eerder gehad: dat was het Perinthos-incident. Filippos II consolideerde zijn koninklijke macht in Macedonië door externe expansie, die hem het goud opleverde waarmee hij machtige aristocraten voor zich won. Die expansie moest vroeg of laat stuiten op Perzische vitale belangen – zoals de doorvaart van de Zwarte naar de Egeïsche Zee. De inname van Perinthos in 340 v.Chr. was voor de Perzische koning Artaxerxes III Ochos onacceptabel en dus stuurde hij troepen naar Europa. Voor het eerst, lijkt het, sinds de dagen van Xerxes. In elk geval: na die vernedering besloot Filippos het Perzische Rijk aan te vallen.

Parmenion valt aan

De oorlog begon serieus in het voorjaar van 336, toen een Macedonisch leger, aangevoerd door generaals Parmenion en Attalos, overstak naar Azië. De expeditie leek eenvoudig. Artaxerxes III Ochos was in september 338 opgevolgd door Artaxerxes IV Arses en het Perzische imperium was verscheurd door troonstrijd. Terwijl de rebellen Chababash en Nidin-Bel de macht grepen in Egypte en Babylonië, trok een derde rebel, de Perzische edelman Artašata, vanuit Armenië op naar de Perzische hoofdsteden. Alsof de chaos nog niet groot genoeg was, had het rijk na de dood van de betrouwbare generaal Mentor van Rhodos ook geen onomstreden militaire leider. De satrapen in Klein-Azië waren verdeeld over de vraag wie hem zou opvolgen.

Terwijl het wereldrijk verzwakt was, landden de tienduizend soldaten van het leger van Parmenion en Attalos. Belangrijke havens aan de Hellespont als Abydos en Kyzikos vielen zonder slag of stoot in Macedonische handen. Tegelijkertijd werd Artaxerxes IV vermoord en beklom Artašata de troon, onder de naam Darius III. Wat zijn (alleen in Latijnse bronnen genoemde) bijnaam Codomannus betekent, is niet bekend, al kan het in het Perzisch zoiets betekenen als “de krijgslustige”.

De Griekse steden

Met een Macedonisch leger in de buurt, en terwijl het Perzische centrale gezag een speelbal leek van diverse partijen, kwamen verschillende Griekse steden in Klein-Azië in opstand tegen hun koning. Al sinds mensenheugenis werden die steden, net als de meeste stadstaten ten westen van de Egeïsche Zee, geregeerd door een kongsi van rijke oligarchen of een niet minder vermogende alleenheerser. Aangezien kapitaal in de Oudheid vrijwel uitsluitend werd belegd in land, en grootgrondbezitters nooit ver van hun bezittingen verbleven, hadden de Perzische bestuurders deze groep altijd eenvoudig kunnen controleren. De opstandelingen waren minder rijk, en waar ze aan de macht kwamen moesten ze op zoek naar steun. Vaak vestigden ze een democratie om de bevolking voor zich te winnen.

Ze knoopten in de zomer van 336 ook vriendschapsbetrekkingen aan met Filippos van Macedonië, die als enige hun onafhankelijkheid kon beschermen. De Efesiërs eerden hem met een standbeeld in de beroemde Artemistempel. Het leger van Parmenion en Attalos werd overal met open armen ontvangen en kon snel oprukken naar het zuiden. In het najaar bereikte het de stad Magnesia, die de weg beheerste naar het voornaamste Perzische bestuurscentrum in de regio, Sardes.

Darius III slaat terug

Tot daar verliep alles zonder problemen, maar plotseling stokte de Macedonische opmars. Niet alleen de moord op Filippos in het najaar van 336 gooide roet in het eten. Minstens even belangrijk was dat de Perzen ongewoon snel hun eenheid herwonnen. Darius III maakte eerst een einde aan het bewind van de Babyloniër Nidin-Bel, zond goud en zilver naar de Griekse stadstaten om ze tegen Alexander in opstand te laten komen, en liet bovendien in de havensteden van Cyprus en Fenicië een oorlogsvloot klaarmaken om Chababash te verdrijven uit Egypte.

Voor het front in Klein-Azië wees Darius een capabele generaal aan: Memnon van Rhodos, de broer van de onlangs overleden Mentor. Memnon had een deel van zijn leven doorgebracht aan het Macedonische hof en was daarom in Perzië niet geheel onomstreden, maar hij had zijn positie versterkt door te trouwen met een Perzische aristocrate, Barsine, de weduwe van zijn broer. Ik blogde al eens over haar. Voortaan gold Memnon als een van Darius’ meest loyale volgelingen en vanaf de herfst van 336 commandeerde hij de Griekse huurlingen van de grote koning.

Bij de stad Magnesia kwam het tot een treffen waarin voor het eerst in lange tijd een Grieks leger (zij het in vreemde dienst) superieur bleek aan een strijdmacht uit Macedonië. De gebeurtenis was des te opmerkelijker omdat Memnons huurlingen in de minderheid waren. Het Macedonische moreel kreeg geen gelegenheid zich te herstellen, want enkele dagen na de nederlaag ruimde Parmenion zijn collega Attalos uit de weg – de man was een persoonlijke vijand van Alexander. Parmenion voerde het leger terug naar het noorden, maar werd op de hielen gezeten en zelfs ingehaald door Memnon.

Tegelijkertijd braken burgertwisten uit in de steden die zich nog maar zo kort geleden aan Macedonische zijde hadden geschaard. In Efese maakte Memnon een einde aan de prille democratie en kregen de oligarchen de macht weer in handen. Zoals bij dergelijke omwentelingen te doen gebruikelijk is, leefde de bevolking zich uit op de standbeelden van de oude machthebbers: het beeld van Filippos in de beroemde Artemistempel werd van zijn sokkel getrokken.

Het jaar 335

In de loop van het volgende jaar – het jaar waarin Alexander trok door Thracië en Illyrië en Thebe verwoestte; het jaar waarin de Perzen de opstandige satrapie Egypte heroverden – streden Parmenion en Memnon met wisselend succes. Tegelijkertijd mobiliseerden de satrapen van Lydië en Hellespontijns Frygië, Spithridates en Arsites, hun troepen om Memnon te helpen het binnenvallende leger te verdrijven. De Grieks-Romeinse auteur Diodoros somt Memnons successen op:

Hij trok over het Idagebergte, overviel onverwachts de stad Kyzikos en het scheelde weinig of hij had haar ingenomen. Toen hij niet in die opzet slaagde, verwoestte hij het omliggende land en sleepte een grote buit weg. In dezelfde tijd veroverde Parmenion stormenderhand de stad Gryneion en verkocht de bewoners als slaven. Maar toen hij Pitane belegerde, kwam Memnon opdagen. Hij verjoeg de Macedoniërs en maakte een eind aan het beleg. Later heeft [de Macedonische ruitercommandant] Kalas nog in de buurt van Troje met een leger van Macedoniërs en huurlingen slag geleverd tegen een grote Perzische overmacht, maar toen bleek dat hij die niet aankon, trok hij zich terug op het schiereiland Roiteion.

Zo liep het jaar 335 ten einde. Memnon had de Macedoniërs geïsoleerd in het noorden, waar Parmenion alleen de bruggenhoofden Kyzikos, Abydos en Roiteion kon behouden. Er resteerde weinig van het optimisme waarmee het expeditieleger anderhalf jaar eerder Azië was binnengevallen. Toch had Parmenion veel bereikt. De drie havensteden waren verdedigbaar en Memnon kon ze onmogelijk heroveren zolang hij de wateren van de Hellespont niet beheerste. Gedurende de winter konden de Macedoniërs enorme voedselvoorraden naar deze bases overbrengen en begin mei 334 stak Alexander zonder problemen over naar Azië. Daarover een andere keer.

#AbydosAzië_ #AlexanderDeGrote #Arsites #ArtaxerxesIIIOchos #ArtaxerxesIVArses #Attalos #Barsine #Chababash #DariusIIICodomannus #democratie #DiodorosVanSicilië #FilipposII #Hellespont #Kyzikos #MagnesiaAanDeSipylos #MemnonVanRhodos #MentorVanRhodos #NidinBel #oligarchie #Parmenion #PerinthosIncident #Spithridates

Leander, Dying on the Shore of the Hellespont (1886) by Joris Geefs (Belgian sculptor, lived 1850-1933). Leander fell in love with Hero (a priestess of Aphrodite/Venus) and swam across the Hellespont, every night, to spend time with her.

#FineArt #Victorian #VictorianArt #Leander #Hellespont #JorisGeefs #Belgiansculptor #Nude #Sculpture #Myth #Mythology

What did the devil say to Satan?

Let’s go to Hellespont.

#devil #Hellespont