Michael Meese 🇪🇺I find it fascinating how many parallels exist between our present and the late Roman Republic: inability to reform, erosion of the system. In the conflict between #Populares and #Optimates, actors (#Marius, #Sulla, #Cinna, the #Gracchi) kept pushing boundaries (multiple consulships, ignoring the cursus honorum, political violence). Each escalation broke rules, further radicalized life. The end: proscriptions, civil war, collapse of the Republic.
Jona LenderingItalië op weg naar een crisis
Het geld van Italië: Romeinse munt uit de late tweede eeuw v.Chr. (Bodemuseum, Berlijn)Hoe begint een burgeroorlog? Wat gaat er aan vooraf? Ik heb daar geen ervaring mee, althans dat hoop ik, maar ik zou geneigd zijn te zeggen dat er iets goed mis gaat als aan de voorwaarden is voldaan waaraan Italië eind tweede eeuw voldeed.
Ressentimenten in Italië
Om te beginnen: een reeks economische tegenstellingen, zoals een elite die enorme rijkdommen verwierf terwijl de boerenklasse nauwelijks het hoofd boven water kon houden. Verder een ongelijkmatige verdeling van de lasten en lusten van een imperium: wie het Romeins burgerrecht bezat, kreeg forse delen van de buit, wie mee vocht als Italische bondgenoot, profiteerde aanzienlijk minder. Sprekend over het imperium: het bestond uit wingewesten die nauwelijks rechten hadden. Ze moesten betalen, niet méér. Raubkapitalismus.
Dat zijn alvast drie soorten ressentiment. De auteurs van het handboek dat wij onderhand zo goed kennen, Een kennismaking met de oude wereld van Luuk de Blois en Bert van der Spek, maken bovendien gewag van “de geestelijke ontworteling die een grote trek naar de stad gewoonlijk met zich meebrengt”, wat ik ervaar als moralisme en niet als geschiedschrijving. Maar dit is duidelijk: wie stennis wilde trappen, kon mensen vinden om daarbij te helpen.
Falende staat
Dat hoefde niet erg te zijn indien Rome een redelijk functionerend staatsapparaat zou hebben gehad. Maar dat was er niet. Het handboek verraste me met de rake formulering dat in de late tweede eeuw v.Chr. de relaties tussen centrale overheid en provincie nog werden gezien in termen van patronage. Als dat in 1985 al in de eerste druk stond, was ik het glad vergeten, maar het is natuurlijk correct.
Het staatsapparaat was niet toegesneden op het bestuur van een imperium. Er waren te weinig bestuurders. Ambtenaren waren er überhaupt nauwelijks. Een gouverneur nam zijn eigen slaven en vrijgelatenen mee naar zijn provincie. (Eigenlijk zou ik provincia moeten zeggen: er waren geen of nauwelijks territoriale grenzen. Een gouverneur had imperium, gezag dus, en kreeg wat troepen voor een slecht gedefinieerde oorlogszone, en dat was wat een provincia was.)
Je mag de vraag stellen of in een voorindustriële samenleving een ambtelijk apparaat überhaupt wel kan bestaan. Eigenlijk lukt het besturen van een maatschappij pas de afgelopen twee eeuwen een beetje. Dus het zij de Romeinen vergeven dat het niet meteen lukte. En eerlijk is eerlijk: ze stelden rechtbanken in om corruptie te bestraffen. (Er werd daarna decennia lang gesteggeld over de samenstelling van de jury’s.) Ook probeerden ze bestuurders in te tomen met wetgeving om de bestuurlijke loopbaan te reguleren. Regels die helaas voortdurend werden aangepast. Het uitbreken van de Tweede Burgeroorlog (Caesar tegen de Senaat) had alles te maken met een verandering van de regels.
Eroderende tradities
Waarmee een volgend probleem in beeld komt: het ontbreken van consensus. Er waren tradities over de dingen geregeld hoorden te worden, maar die tradities erodeerden. We zagen al dat Tiberius Sempronius Gracchus zich herkiesbaar stelde, een collega afzette en zich bemoeide met buitenlandse financiën: alle drie niet verboden maar hoogst ongebruikelijk.
Voeg toe: nieuwe ideeën. De Griekse filosofie deed haar intrede in Rome – vorige week vertelde Kees Alders op deze plaats over Karneades – en de nieuwe opvattingen bewezen dat de traditionele opvattingen niet de enig mogelijke waren. Dat was niet per se verkeerd. Onder invloed van de Stoa kregen rijke vrouwen wat meer speelruimte en dat lijkt niet te zijn ervaren als een groot probleem. Althans, niet zo groot als de ilias van rampen die ik in het blogje van vandaag aan het opsommen ben.
Verder was er onduidelijkheid over de weg naar legitimiteit. Er waren twee manieren: via de Volksvergadering en via de Senaat. Politici die de eerste weg kozen, heetten populares; de tweede weg was die van de optimates.
Geweld
Verdeeldheid troef dus, al was iedereen het erover eens dat hervormingen nodig waren. De hervormingen van Gaius Sempronius Gracchus waren echter in bloed gesmoord. Wie nog hervormingen wilde, wist wat hem te doen stond: zorg dat je een eigen leger of een generaal aan je zijde krijgt. De groeiende populariteit van de eerste gladiatoren zou best weleens drempelverlagend gewerkt kunnen hebben.
Kortom, iedereen die zo rond 120 v.Chr. de krant las, Polybios bijvoorbeeld, kon weten dat het er slecht uitzag voor Rome. En dus voor Italië en voor het hele Middellandse Zee-gebied.
[Een overzicht van deze reeks over het handboek oude geschiedenis is hier.]
#DeBloisEnVanDerSpek #GaiusSemproniusGracchus #handboek #Karneades #optimates #populares #rechtbank #RomeinseRevolutie #TiberiusSemproniusGracchus
Sargasso
Doc Edward Morbius ⭕
Tony Pennino