De Dame van Brassempouy

De Dame van Brassempouy (Musée d’Archéologie national, Saint-Germain-en-Laye)

Een klein jaar geleden vierde ik mijn zestigste verjaardag in Parijs, met onder andere een bezoek aan het Musée d’Archéologie national in de westelijke voorstad Saint-Germain-en-Laye. Daar is veel moois en heel veel interessants te zien, en het bovenstaande piepkleine portretje, zo klein als een lucifersdoosje, valt in beide categorieën.

Het maakte deel uit van een reeks van dit soort mammoetivoren beeldjes, die in 1894 zijn ontdekt door de Franse archeoloog Edouard Piette op een plek in het uiterste zuidwesten van Frankrijk met de welluidende naam “grotte du pape”. De “dame à la capuche” ofwel Dame van Brassempouy was wel het mooiste uit de collectie.

Dat komt natuurlijk ook door de bijna geometrische vorm. Het gezichtje heeft iets van een driehoek. Erboven ligt een uit vierkante kwastjes bestaand vierkant kapsel – als “kapsel” het juiste woord is. Het kan ook een muts zijn of een haarnetje. Persoonlijk vind ik de gedachte dat het haar zo mooi is gevlochten en opgebonden, als een soort sorbetkapsel, wel aantrekkelijk, maar het is natuurlijk volkomen onbewijsbaar, zoals zo veel in de oude wereld. De Franse archeologen identificeerden de geportretteerde in eerste instantie als een vrouw, maar zijn daarvan inmiddels teruggekomen: we weten het weer eens niet, zoals gebruikelijk. De naam “Venus van Brassempouy” is dus voorbarig.

De gelaatstrekken zijn vereenvoudigd, ja bijna abstract, wat mooi contrasteert met het in detail uitgewerkte kapsel. Als er een emotie in het gezicht ligt, en het pruilmondje suggereert dat wel, dan is dat uniek voor die tijd, zo’n 25.000 tot 22.000 jaar geleden. Het is jammer dat de beschildering niet meer zichtbaar is, maar er zijn sporen herkend van pigment.

Ook al weten we heel veel niet, we weten ook een paar dingen wel. Eén daarvan is dat dit soort beeldjes over een vrij groot gebied voorkomen in de periode die archeologen aanduiden als het Gravettien. In zijn boek Dageraad wijst Johan Hendriks erop dat

…. daar haast wel een gezamenlijk waardesysteem aan ten grondslag liggen. Iedereen in het Gravettien weet wat deze beeldjes betekenen. Alleen wij weten het niet.

Hij schrijft ook dat wel gedacht is geweest aan vruchtbaarheidsgodinnen, omdat weleens een zwangerschap werd afgebeeld, maar dat is niet meer dan een hypothese. Een hypothese, bovendien, die haaks staat op het gegeven dat we niet eens weten of het beeldje uit Brassempouy wel een vrouw voorstelt. Ik herinner er nog maar eens aan dat het idee dat alle religie is ontstaan om natuurverschijnselen te verklaren, eigenlijk een achttiende-eeuws verzinsel is, en dat de obsessie met seksualiteit iets is van de late negentiende eeuw. Het beste is, volgens mij, om te erkennen dat we het gewoon niet weten kunnen. Ik zie niet in wat daar moeilijk aan is.

[Dit was het 509e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]

#DameVanBrassempouy #EdouardPiette #Frankrijk #vruchtbaarheidsgodin