Soefisme
Een soefi in traditionele witte kleding bidt bij het graf van Abu Yazid in Bastam (Iran)Soefisme is islamitische mystiek en mystici streven ernaar met God één te worden. Dit is een extatische ervaring die, zo zeggen degenen die haar hebben ondergaan, met geen pen valt te beschrijven. Gelukkig beschrijven ze wel de weg naar deze extase: het komt er in eerste instantie op neer dat de rede wordt gebruikt om de lagere driften te neutraliseren, waarna het in tweede instantie zaak is zowel de rede als het ego te overwinnen. Je kunt dit lezen als een proces van groei en ontwikkeling tot men “de volmaakte mens” is, maar je kunt het ook zien als het vernietigen van wie je eigenlijk bent.
Een opmerkelijke trek van het soefisme is dat zijn aanhangers weinig waarde hechten aan deze wereld. De strijd tegen de lagere hartstochten geldt bijvoorbeeld als een belangrijker vorm van jihad, “geloofsinspanning”, dan de meer aardse heilige oorlog. Met allerlei provocaties maken de soefis duidelijk dat ze lak hebben aan de wereldse conventies. Zo geeft men hoog op van de wijnroes, die zou lijken op de goddelijke extase, wat natuurlijk voldoende is om elke rechtgeaarde moslim een acute hartverzakking te bezorgen.
Ook is soefi-poëzie soms geïnspireerd op liefdespoëzie, met een door-en-door geërotiseerde vormentaal, waarin de soefi en God worden omschrijven met termen als “minnaar” en “Beminde”. Tot welke misverstanden dit kan leiden, lezen we in de roman Het vuur van Perzië van Trouw-correspondente Carolien Omidi, die beschrijft hoe een vrouw brieven vindt van haar partner, die besluit terug te keren naar zijn Beminde. De soefis beogen dat soort verwarring, die mensen dwingt na te denken.
Zulke provocaties helpen ook om te kijken of mensen in hun gedragingen worden geleid door hoogmoed, ijdelheid, zelfingenomenheid of andere lagere driften. Een lief voorbeeld is de mystica Rabea, die door Bagdad liep met een waterkruik en een toorts, om de hel te blussen en de hemel in brand te steken, en er zo voor te zorgen dat mensen het goede niet langer deden om een straf te vermijden en een beloning te verwerven, maar uit liefde voor God. Eigenbelang mag geen rol spelen, zelfs niet als het gaat om de boekhouding in het hiernamaals.
Dit is, vanzelfsprekend, een bovenmenselijke ethiek, die veronderstelt dat mensen hun ego kunnen overwinnen. Soms krijg je het idee dat de relatie tussen de minnaar en de Beminde iets heeft van een uit de hand gelopen SM-relatie, waarin de minnaar alle contact met de wereld moet afsnijden, zijn eigen wil moet verliezen, zich volkomen moet overgeven aan de ander en uiteindelijk zijn ego prijsgeeft.
De islamitische mystiek is het onderwerp van een eerder dit jaar verschenen boekje dat ik toevallig zag liggen in een Zutphense boekhandel: Soefisme. Een levende traditie van de Leidse geleerde Asghar Seyed-Gohrab. Het is een echt fijne inleiding, waarop ik hooguit heb aan te merken dat ik graag een vergelijking zou hebben willen zien met de westerse mystiek. We krijgen nu slechts één opmerking over Dante, wiens Goddelijke Komedie inderdaad lijkt op de Nachtreis van de profeet Mohammed, die voor soefi’s een soort symbool is van de weg naar de goddelijke extase. Die parallel, ooit opgemerkt door de Spaanse orientalist Miguel Asín Palacios, is intrigerend genoeg om meer te willen weten over de relatie tussen islamitische en christelijke mystiek.
Maar dit is een kleinigheidje. Seyed-Gohrab bewaart het beste voor het laatst: de doorwerking van het soefisme in het moderne Iran. De jonge Khomeiny werd door zijn collega-geestelijken een rare snuiter gevonden omdat hij mystisch-getinte gedichten schreef. Bekend is ook dat hij, toen hij tijdens zijn dramatische vlucht naar Teheran van een journalist de vraag kreeg wat hij nu voelde, antwoordde dat hij niets voelde – het antwoord dat “de volmaakte mens”, die zijn emoties onder controle heeft, eveneens zou geven. Seyed-Gohrab wijst erop dat het soefisme tijdens de Iraaks-Iraanse Oorlog (1980-1988) goed viel te manipuleren om soldaten aan te sporen hun ego op te offeren en met God één te worden.
Daarmee zijn we vér verwijderd van het soefisme van de derwisjen in Turkije, van de vrome pelgrims bij het simpele graf van Abu Yazid in Bastam, en van de serene stilte rond de mausolea van Omar Khayyam en Attar in Nishapur. Dans, vroomheid, rust, maar ook geweld: het zijn aspecten van een en dezelfde religieuze stroming die, ondanks het feit dat ze wereldverzaking nastreeft, gebruikt kan worden voor maar al te wereldse doeleinden.
#AsgharSeyedGohrab #DanteAlighieri #Iran #MiguelAsínPalacios #mystiek #RuhollahKhomeini #soefisme
H. Pasquale Baylon (1540-1592), lekenbroeder en mysticus. Pasquale (ook: Paschalis of Pascale Bailonne) was een franciscaanse lekenbroeder die uit een arm gezin kwam en in zijn jeugd herder was. Hij was op Pinksteren geboren in Spanje – vandaar zijn naam, want Pinksteren heet in het Spaans...
H. Margaretha van Castello (1287-1320), lekendominicanes en mystica. Margaretha werd blind en misvormd geboren in Castello della Metola. Ze was klein, had een ernstige kromming in haar wervelkolom en liep mank. Haar ouders hielden haar uit schaamte verborgen in een kapelletje, waar ze feitelijk...
H. Gemma Galgani (1878-1903), mystica. Gemma, geboren in Lucca, Italië, is patrones van apothekers en drogisten, omdat haar vader apotheker was. Al jong wilde ze kloosterling worden, en wel bij de passionisten, bij wie het lijden van Jezus centraal staat. Echter haar gezondheid was zo zwak dat...
Kan je werkelijk zelf bepalen wat je gelooft?
Lakmoesproeven voor vrijwillenden.
1. De theïst en de agnost
Theïst: Weg met alle atheïsten!
Agnost: Omdat ze in niet in God kunnen geloven?
Theïst: Hoezo kunnen? Geloven is een keuze; je bepaalt zelf wat je gelooft.
Agnost: Geloof dan maar eens dat God niet bestaat.
Theïst: Waarom zou ik?
Agnost: Om te bewijzen dat je zelf bepaalt wat je gelooft.
Theïst: Mij niet gezien.
Agnost: Eén minuutje maar.
Theïst: Goed dan, omdat jij het bent…
Agnost: …
Theïst: …
Agnost: En?
Theïst: Het lukt niet.
Agnost: Nou dan.
2. De atheïst en de agnost
Atheïst: Weg met alle theïsten!
Agnost: Omdat ze in God moeten geloven?
Atheïst: Hoezo moeten? Geloven is een keuze; je bepaalt zelf wat je gelooft.
Agnost: Geloof dan maar eens dat God bestaat.
Theïst: Waarom zou ik?
Agnost: Om te bewijzen dat je zelf bepaalt wat je gelooft.
Atheïst: Daar heb ik helemaal geen zin in.
Agnost: Eén minuutje maar.
Theïst: Goed dan, omdat jij het bent…
Agnost: …
Theïst: …
Agnost: En?
Atheïst: Het lukt niet.
Agnost: En je geloofde er nog wel in.
3. De filosoof en de agnost
Filosoof: Weg met alle fatalisten!
Agnost: Omdat het hun lot is in het lot geloven?
Filosoof: Hoezo hun lot? Geloven is een keuze; je bepaalt zelf wat je gelooft.
Agnost: Geloof je dat?
Filosoof: Een mens kan vrij kiezen.
Agnost: Geloof dan maar eens dat een mens niet vrij kan kiezen.
Theïst: Waarom zou ik?
Agnost: Om te bewijzen dat je zelf bepaalt wat je gelooft.
Filosoof: Daar heb ik geen bewijs voor nodig.
Agnost: Eén minuutje maar.
Filosoof: Goed dan, omdat jij het bent…
Agnost: …
Filosoof: …
Agnost: En?
Filosoof: Het lukt niet.
Agnost: En je koos er nog wel voor.
Deze tekst maakt deel uit van de serie Mystiek voor nitwits, deel 8 van de Agnosereeks. Woord: Hans. Beeld: Lucienne. Alle teksten van deze serie in het Boeddhistisch Dagblad. Alle series van Hans in het Boeddhistisch Dagblad. Disclaimer. Mystiek voor nitwits op NietWeten.nl.Dit is een automatisch geplaatst bericht via ActivityPub.
#geloof #lot #mystiek #MystiekVoorNitwits #nietWeten #vrijeWil
Ik weet niet meer wat ik geloven moet – dat is een groot geluk
Waar heb jij moeite mee?
Arjen: Klopt het dat jij moeite hebt met het geloof?
Hans: Hoe kom je daar nu bij?
Arjen: Je hebt er niets op tegen?
Hans: Geloof kan heel mooi zijn.
Arjen: Of tegen gelovigen?
Hans: Ik wens ze veel geluk.
Arjen: Mag ik hieruit concluderen dat jij moeite hebt met ongeloof?
Hans: Ook niet.
Arjen: Je hebt er niets op tegen?
Hans: Ongeloof kan heel mooi zijn.
Arjen: En ongelovigen?
Hans: Ik wens ze veel geluk.
Arjen: Heb je dan misschien moeite met twijfel?
Hans: Twijfel kan heel mooi zijn.
Arjen: En twijfelaars?
Hans: Ik wens ze veel geluk.
Arjen: Verdraaid.
Hans: Heb jij daar moeite mee?
Arjen: Ergens wel…
Hans: Weerstand kan heel mooi zijn.
Arjen: Maar in de grond van mijn hart niet.
Hans: Dat is een groot geluk.
Deze tekst maakt deel uit van de serie Mystiek voor nitwits, deel 8 van de Agnosereeks. Woord: Hans. Beeld: Lucienne. Alle teksten van deze serie in het Boeddhistisch Dagblad. Alle series van Hans in het Boeddhistisch Dagblad. Disclaimer. Mystiek voor nitwits op NietWeten.nl.Dit is een automatisch geplaatst bericht via ActivityPub.
Niet-weten is de weg (van de minste weerstand)
Nooit meer opstaan.
Beste Hans,
In Leven met de Beminde (p159) schrijft Agnes Holvast: “Op de vraag: ‘Wat doen jullie in het klooster?’ antwoordde een woestijnvader: ‘Wij vallen en staan weer op, wij vallen en staan weer op, wij vallen en staan weer op.’ Ikzelf doe niet anders. Ik val en sta weer op. Met andere woorden: ik ga de weg.” Herken jij jezelf hierin?
Hans: Voor de helft.
Elke: Welke helft?
Hans: Ik val alleen nog maar.
Deze tekst maakt deel uit van de serie Mystiek voor nitwits, deel 8 van de Agnosereeks. Woord: Hans. Beeld: Lucienne. Alle teksten van deze serie in het Boeddhistisch Dagblad. Alle series van Hans in het Boeddhistisch Dagblad. Disclaimer. Mystiek voor nitwits op NietWeten.nl.Dit is een automatisch geplaatst bericht via ActivityPub.
Niet-weten als purgeermiddel voor de geest
Een piek zonder berg.
Beste Hans,
Hoe denk jij als beroepsstamelaar over het Uiteindelijke?
Hans: Tja.
Franca: Dat kan je zelfs geen stamelen meer noemen.
Hans: Over het Uiteindelijke wil ik zwijgen.
Franca: ‘Zwijgen doe je het best met woorden’, schrijf je ergens. Hoe zwijg je met woorden over het Uiteindelijke?
Hans: Zo.
Franca: Haha.
Hans: Of zo.
Ik zeg niet dat het uiteindelijke bestaat. Ik zeg niet dat het niet bestaat. Ik zeg niet dat het bestaat en niet bestaat. Ik zeg niet dat het bestaat noch niet bestaat. Ik zeg niet dat het voorafgaat aan bestaan en niet bestaan. Ik zeg niet dat het eraan voorbijgaat.
Ik zeg niet dat het dé uiteindelijke is (een wezen, wereldgeest, bewustzijn, intelligentie, vader, zoon, heilige geest, drie-eenheid of godheid), ik zeg niet dat het hét uiteindelijke is (een kracht, wil, bron, principe, natuur, ding, alomtegenwoordigheid, grond of ongrond). Ik zeg niet dat het de uiteindelijke is met een kleine letter, niet dat het de Uiteindelijke is met een hoofdletter, en zo voort.
Franca: Waarom zo krampachtig?
Hans: Dat voel je niet goed aan. Ik zeg dit met een volstrekt ontspannen geest.
Franca: Waarin zit de ontspanning voor jou?
Hans: Ik leg het uiteindelijke niets op, ook geen zijn of niet-zijn of zijnde niet-zijn. Ik leg mezelf niets op, ook geen weten of niet-weten of wetend niet-weten. Ik speculeer niet over een eventuele relatie tussen het uiteindelijke en mezelf. En hoe graag ik ook op deze ontluisterende manier denk, ik vind niet dat anderen daarom naar mij moeten luisteren of zelf zo moeten denken.
Mijn denken is voor zover ik kan nagaan niet alleen vrij van vaste denkbeelden over het uiteindelijke en over mezelf, maar vrij van alle vaste denkbeelden. Daarom heb ik niets te bevestigen, niets te ontkennen, niets te bewijzen, niets te ontkrachten, niets vast te houden, niets los te laten, niets aan te prijzen en niets af te raden, dit ook niet. Is dat relaxed of niet?
Franca: Jouw weg is niet de via positiva want je bevestigt niets. Het is niet de via negativa want je ontkent niets. Wat is jouw weg?
Hans: De via via.
Franca: Pardon?
Hans: Dat is Latijn voor omweg. In mijn geval een omweg van een halve eeuw. Je mag hem ook de via invia noemen.
Franca: En dat is?
Hans: Latijn voor onbegaanbare weg. Niet voor te stellen, niet na te volgen, ook door mij niet. Of anders de via diluvia.
Franca: Wat is dat nu weer.
Hans: De wegspoelweg.
Franca: Je verzint ze ter plekke.
Hans: Net ze makkelijk. Wat te denken van de denkweg. De wegdenkweg. De denk-wég.
Franca: Klinkt niet erg transcendentaal allemaal. In de mystieke beeldtaal gaan we van laag naar hoog. Van beneden naar boven. Van de aarde naar de hemel. Van de mens naar God. Van het eindelijke naar het Uiteindelijke.
Hans: Zeker weten dat er een boven is? Zeker weten dat er een weg naar boven is? Zeker weten dat jij die weg kan gaan? Zeker weten dat het boven beter is dan beneden? Zeker weten dat je niet al boven bent? Zeker weten dat er een beneden is? Zeker weten dat je daar bent? Zeker weten dat je bent? Zeker weten?
Franca: Poeh.
Hans: De vraagweg.
Franca: Heb jij weleens een rechtstreekse ervaring gehad van het Uiteindelijke? Dat is namelijk de gebruikelijke definitie van mystiek.
Hans: Nooit heb ik het uiteindelijke rechtstreeks ervaren, niet dat ik weet. Nooit heb ik het uiteindelijke onrechtstreeks ervaren, niet dat ik weet. Nooit heb ik het uiteindelijke niet ervaren, niet dat ik weet. Waar dat de definitie van is, weet ik niet.
Franca: Ik doel op de eenheidservaring.
Hans: Soms voel ik me verenigd met dit of met dat of met het geheel. Soms voel ik me afgescheiden van het een of het ander of van alles. Maar verreweg de meeste van mijn ervaringen hebben met vereniging en afscheiding niets uit te staan. Wie zegt trouwens dat het uiteindelijke enkelvoudig is of maar op één manier ervaren kan worden? Wie zegt dat het uiteindelijke überhaupt ervaren kan worden of zelfs maar bestaat? Wie zegt dat er iets anders ervaren kan worden dan het uiteindelijke? Wie zegt dat concrete ervaringen van het uiteindelijke werkelijk ingegeven worden door het uiteindelijke?
Franca: Waardoor anders?
Hans: Een cartesiaanse bedrieger? Een machtige duivel? Verveelde goden? Vergeten doden? Een onderprikkeld, oververmoeid, ischemisch, anorectisch, gedrogeerd of losgeslagen brein?
Niet dat het wat uitmaakt. Ik heb hoe dan ook geen enkele behoefte om me te identificeren met bepaalde ervaringen of me te distantiëren van andere, als ik ze al uit elkaar zou kunnen houden. Is dat relaxed of niet?
Franca: Ervaringen van het Uiteindelijke bewijzen het bestaan van het Uiteindelijke. Iets belangrijkers kan je niet ervaren, lijkt mij. Ervaringen van het uiteindelijk zijn de heilige graal van alle religies.
Hans: Ik betwijfel of alle religies dezelfde graal hebben en of die heilig is. Voor zover ze een graal hebben die alleen door ervaring bevestigd kan worden, hebben ze wel allemaal hetzelfde probleem. Ervaringen van het uiteindelijke bewijzen uiteindelijk niets over het uiteindelijke, omdat hun bron niet onafhankelijk bevestigd kan worden. Je moet erin geloven. Redeneringen over het uiteindelijke bewijzen uiteindelijk niets over het uiteindelijke omdat ze net als alle redeneringen berusten op ongedefinieerde begrippen, onberedeneerde postulaten en een ongefundeerde logica. Je moet erin geloven.
Voor mij is dat geen probleem, omdat ik niets te bewijzen heb. Weten is stellend en stellig, niet-weten is ontstellend en ont-stellend. Het heeft geen inhoud. Je hoeft er niet in te geloven en je kan er bij gebrek aan inhoud ook niet in geloven.
Franca: Geen ervaringen, geen redeneringen, geen inhoud. Dat is dan drie keer niks.
Hans: Nada nada nada, om het met Jan van het Kruis te zeggen. Is dat relaxed of niet?
Franca: Het is wel heel relaxed.
Hans: Mijn hersenen klotsen in laxatief. Gedachten racen door mijn geest als diarree door darmen. Ze krijgen geen tijd om in te dikken, ikke niet om in te kakken.
Franca: Niet-weten als purgeermiddel voor de geest.
Hans: Ken je dat gevoel als je net naar de wc bent geweest nadat je heel nodig moest? Als de druk eindelijk van je ingewanden af is? Die ruimte in je onderbuik? Darmen die zuchtend van verlichting uitzakken en het er even van nemen?
Franca: Heerlijk.
Hans: Zo voelt niet-weten. Gedachtekronkels die zuchtend van verlichting uitzakken.
Franca: Niet langer in de verdrukking. Vrij zwevend.
Hans: Nergens op steunend. Niet-weten is een piek zonder berg.
Afbeelding: Niet-weten is een piek zonder berg.Deze tekst maakt deel uit van de serie Mystiek voor nitwits, deel 8 van de Agnosereeks. Woord: Hans. Beeld: Lucienne. Alle teksten van deze serie in het Boeddhistisch Dagblad. Alle series van Hans in het Boeddhistisch Dagblad. Disclaimer. Mystiek voor nitwits op NietWeten.nl.
Dit is een automatisch geplaatst bericht via ActivityPub.
#eenheidservaring #mystiek #MystiekVoorNitwits #nietWeten #piekervaring #viaNegativa
Heiligen Vandaag
Moshville Times
Jona Lendering
Boeddhistisch Dagblad