Het Forum van Augustus (2)

Karyatide uit het Forum van Augustus (ik weet niet meer waar ik deze foto heb genomen)

Wie het Augustusforum, waaraan ik ook het vorige blogje wijdde, betrad vanaf het Forum van Caesar, zag op het plein eerst een beeld van keizer Augustus in een vierspan. Daar achter verrees de vijfendertig meter hoge tempel van Mars de Wreker. De onverwachte aanblik van zo’n groot bouwwerk moet enorme indruk hebben gemaakt, zeker als het witte Carraramarmer op een zomermiddag fonkelde in de zon.

Aan de voet van de ook nu nog imponerende trap stonden fonteinen, waarvan tegenwoordig alleen lage muurtjes resteren die amper boven het gras uitsteken. Hier stonden ook enkele standbeelden die ooit van Alexander de Grote waren geweest. In het gevelveld van de tempel lag links een beeld van Palatinus (de personificatie van de heuvel waarop Rome was ontstaan), daarop volgde een zittende Romulus die het voorteken van de twaalf gieren gadesloeg (een voorteken dat ook Octavianus eens zei te hebben ontvangen), en middenin stonden een schaars geklede Venus en een stoere Mars. Rechts van hem stond Victoria, zat Roma en lag de riviergod Tiber. Door deze verwijzingen naar de stichtingssage presenteerde Augustus zich als nieuwe Romulus.

De binnenkant van de tempel was een bont geheel. De vloer bestond uit alle soorten marmer van het Middellandse-Zee-gebied en dat bracht de omvang van het rijk en dus de macht van de heerser in herinnering. Achterin stond op een sokkel van enkele nog altijd zichtbare treden van Egyptisch albast een beeldengroep: een baardige Mars leunde op een lans, met aan zijn zijde een elegant geklede Venus die van haar zoontje Amor het zwaard van haar geliefde kreeg aangereikt. De groep kan worden gereconstrueerd aan de hand van een reliëf dat is gevonden in Algiers, maar ik kan me niet herinneren dat ik het heb gezien in het plaatselijke museum.

Aan weerszijden stonden de veldtekens die ooit door vijanden waren buit gemaakt maar later heroverd. Zo waren hier de in 53 v.Chr. door de Parthen op Crassus veroverde standaards, die ten tijde van Augustus waren teruggegeven aan zijn adoptiefzoon Tiberius. (Dit is de scène die is afgebeeld op het borstpantser van de Augustus van Primaporta.) Waarschijnlijk waren hier ook de adelaars te zien van het Zeventiende, het Achttiende en het Negentiende Legioen te zien, die waren verloren tijdens en heroverd na de slag in het Teutoburgerwoud.

De plaats van de heroverde veldtekens

Het forum had verschillende functies. Sommige kwamen we al tegen in het vorige blogje: rechtspraak en oorlogszaken. Uit andere bronnen weten we dat dit de plaats was waar jonge mannen werden ingeschreven in het dienstplichtigenregister (hoewel ze zelden werden opgeroepen), waar verslagen vijanden hun eed van trouw aflegden en waar de ridders hun jaarlijkse diner hadden. Augustus’ biograaf Suetonius vermeldt een incident:

Eens woonde keizer Claudius op het Forum van Augustus een rechtszitting bij toen hij de geur opsnoof van een maaltijd die in de tempel van Mars daar vlakbij werd klaargemaakt. Hij verliet de zitting, begaf zich naar de priesters en ging bij hen aan tafel.noot Suetonius, Claudius 33.1; vert. Den Hengst.

Achter de galerijen aan weerszijden van het plein lagen grote, halfronde ruimtes, zogenaamde exedra’s. Tegenwoordig resteren er twee, maar er waren er aanvankelijk nog twee, gelegen in de richting van het Forum van Caesar. Ze zijn gesloopt om ruimte te creëren voor het Forum Transitorium en het Trajanusforum.

Het Forum van Augustus, met rechts een van de exedra’s

De nissen in de muren van de exedra’s boden plaats aan standbeelden. Die in de noordwestelijke galerij stelden Augustus’ voorouders voor: middenin de nu zichtbare exedra stond een beeld van de legendarische voorouder Aeneas, met daaromheen alle andere voorouders, de  Julii. Dit was niets nieuws: elke Romeinse familie die het zich kon permitteren, bewaarde de portretten van haar overledenen en toonde zo haar geschiedenis. De omvang van de portretgalerij was een van de zaken waarin de rivaliteit tussen de aristocratische geslachten tot uiting kwam, en het spreekt vanzelf dat de galerij in het Augustusforum moest tonen dat de keizerlijke familie iedereen overtrof.

Lofrede op een illustere Romein (Museo nazionale della civiltà romana, Rome)

De exedra aan de overzijde vormde een “hall of fame” van voorname Romeinen uit heden en verleden. Centraal stond het beeld van – alweer – Romulus, geflankeerd door succesvolle generaals, bekende politici en de principes van de Senaat. De laatsten waren zeer belangrijk in de augusteïsche propaganda: door hen hier af te beelden, suggereerde Romes eerste keizer dat zijn eigen alleenheerschappij eigenlijk heel gewoon was – er waren gedurende de hele republikeinse periode dominante politici geweest.

Augustus bepaalde dat alle generaals die in de toekomst een triomftocht hielden of zogeheten triomfale eretekenen kregen, recht hadden op een standbeeld. Toen twee exedra’s werden gesloopt, werden de daar geplaatste beelden overgebracht naar de nieuwe fora: zowel het Forum Transitorium als het Trajanusforum hadden vergelijkbare galerijen. Zo gaf Augustus elke voorname Romein de ruimte en presenteerde hij zijn alleenheerschappij alsof ze paste binnen de republikeinse staatsinrichting. Het forum was echter ook bedoeld als persoonlijk monument. Niet voor niets stond zijn standbeeld midden op het plein. Er was nog een tweede beeld, dat zijn persoonlijke beschermgod voorstelde. Het was geplaatst in een apart vertrek in de noordhoek van het forum. Met een hoogte van tien meter was het de oudste van de colossi die Rome in de keizertijd sierden.

De veelkleurige vloer van dit vertrek is een kwart eeuw geleden gerestaureerd. In de muurdecoratie waren twee afbeeldingen opgenomen van Alexander de Grote, vervaardigd door de beroemdste schilder uit de Oudheid, Apelles (ca. 375-ca. 315). Augustus identificeerde zich graag met de Macedoniër, die net als hij Egypte had veroverd en zich als god had laten vereren. Zó ver kon Augustus niet gaan, maar het feit dat het standbeeld van zijn beschermgod groter was dan dat van Mars, zei genoeg.

#Aeneas #AlexanderDeGrote #Apelles #Augustus #Claudius #ForumVanAugustus #ForumVanCaesar #ForumVanTrajanus #Keizerfora #LegioXIX #LegioXVII #LegioXVIII #Mars #Octavianus #Rome #Romulus #slagInHetTeutoburgerwoud #Suetonius

Het Forum van Augustus (1)

De resten van het Forum van Augustus

Er zijn veel plekken in Rome waarover iets te vertellen valt, maar als blogger loop je regelmatig tegen je grenzen aan. Zeshonderd woorden, of desnoods een tweetal blogjes van elk achthonderd, is meestal onvoldoende om méér te vertellen dan wat oppervlakkigheden. Het Forum van Augustus, waarover ik het vandaag wil hebben, is een prettige uitzondering, omdat de ideologie die Romes eerste keizer uit wilde dragen, herkenbaar is voor ons. Of beter: wij kunnen hedendaagse ideeën projecteren op die stille stenen, die niets terug zeggen en ons in dit geval niet confronteren met feiten die zich niet laten interpreteren.

Maar eerst twee dingen die u vermoedelijk wel weet: keizer Augustus kwam aan de macht als geadopteerde zoon van Julius Caesar, en die had naast het oeroude Forum Romanum al een eigen forum laten aanleggen, waarover ik al eens eerder heb geblogd. Augustus kon niet achterblijven. Zijn forum was gemodelleerd op het Caesarforum en diende eveneens de propaganda van de bouwer. Er waren echter verschillen.

De republikeinse dictator had zich, zittend op zijn troon op het tempelpodium, gepresenteerd als een absolute vorst, maar Augustus verkocht zijn alleenheerschappij als in wezen republikeins. Zoals hij het presenteerde, combineerde hij toevallig slechts wat traditionele ambten, had hij toevallig slechts wat meer invloed dan anderen – oer-Romeinse ambities, die prima pasten in de republiek, terwijl hij ondertussen de grondslagen legde voor een volkomen nieuw bestel.

Het plaveisel, deels gereconstrueerd

De tempel van Mars de Wreker op dit forum was door Octavianus, zoals we Augustus noemen vóór hij de alleenheerschappij verwierf, aan de oorlogsgod beloofd als deze hem zou helpen wraak te nemen op de moordenaars van Caesar. De Romeinse biograaf Suetonius schrijft:

De reden van de bouw van het forum was dat ten gevolge van de bevolkingstoename en het grote aantal processen de twee bestaande fora niet voldoende waren en een derde noodzakelijk scheen. Daarom is het met grote spoed, nog voor de voltooiing van de Marstempel, opengesteld voor het publiek, met de bepaling dat op dit forum speciaal strafzaken zouden worden behandeld en de loting van juryleden zou plaatsvinden. De Marstempel had hij beloofd te zullen bouwen in de slag bij Filippoi, die hij begonnen was om zijn [adoptief]vader te wreken. Daarom bepaalde hij dat de Senaat in deze tempel moest vergaderen over oorlog en vrede en het toekennen van triomftochten, dat magistraten die op weg gingen naar provincies met een staand leger met hun gevolg hiervandaan moesten vertrekken, en dat degenen die als overwinnaar terugkeerden de eretekenen van hun triomf hierheen moesten brengen.noot Suetonius, Augustus 65; vert. Den Hengst.

Anders dan Suetonius schrijft, is lang aan dit forum gewerkt, en toen Augustus het in 2 v.Chr. ter gelegenheid van de veertigste verjaardag van de slag bij Filippoi inwijdde, was het, zoals Suetonius wel correct aangeeft, nog niet af. Tijdens het inwijdingsfeest werd ook de oorlog tegen Marcus Antonius en Kleopatra in herinnering gebracht, en wel door een reconstructie van het gevecht tussen oost en west par excellence en het doden van enkele Egyptische dieren. De Grieks-Romeinse geschiedschrijver Cassius Dio noteert:

In het Circus werden tweehonderdzestig leeuwen afgeslacht, op het Verkiezingsplein werd een gladiatorengevecht gehouden, en op de plaats waar je tegenwoordig nog de overblijfselen ervan kan zien, werd een gevecht te water geleverd door “Perzen” en “Atheners”. (Zo werden de partijen genoemd en uiteraard wonnen de “Atheners” nu ook, net als toen.). Na dat schouwspel liet men het Circus Flaminius vollopen met water en werden zesendertig krokodillen afgeslacht.noot Cassius Dio, Romeinse Geschiedenis 55.10.7-8; vert. De Vries.

[Wordt vervolgd]

#Augustus #CassiusDio #ForumVanAugustus #ForumVanCaesar #Keizerfora #Mars #Octavianus #Rome #slagBijFilippoi #Suetonius